De piano bij de leerling thuis

Vrijwel altijd heb ik bij pianoleerlingen thuis een kijkje genomen bij het instrument waar de leerling op speelt. Immers, waar de viool, klarinet, saxofoon enzovoort iedere keer meegaat naar de les, is dat bij de piano uiteraard niet het geval.

Wat was eigenlijk de aanleiding tot deze gewoonte? In het begin van mijn lespraktijk hoorde ik de veel gemaakte opmerking: "het klinkt thuis heel anders". Jawel, maar wát klinkt er dan anders. De ervaringen die ik opdeed leidden destijds tot het boekje "Aanschaf en onderhoud van piano's en vleugels" (uitgave Broekmans en van Poppel 1982) Inmiddels wat gedateerd, want de nieuwste elektronische ontwikkelingen staan er niet in. Maar voor akoestische piano's en vleugels nog steeds een bruikbare handleiding voor de amateur.
Verder vond ik het prettig om te weten op wat voor instrument mijn leerlingen spelen, hoe het klinkt, hoe de aanslag is, welk zitmateriaal er is etc. Bij alle draagbare instrumenten is een dergelijke "controle" normaal. Daar bekommert men zich om rieten, haren, snaren, kleppen etc. En dat zelfs wekelijks. Allemaal om er voor te zorgen dat het instrument zo optimaal mogelijk klinkt en het een plezier is om erop te spelen. Dus waarom zou dat bij de pianodocent niet zo zijn?
Maar er is nog een reden. Vaak hoorde ik: "Ach, eerst maar eens zien of ze er écht zin in hebben. Daarna kunnen we wel eens verder kijken". Men beseft niet dat in verreweg de meeste gevallen een kind kiest voor de klank van een instrument. Als er dan uiteindelijk een instrument staat dat tenenkrommend vals is, vastzittende toetsen heeft, piept, kraakt en verder gewoon een lelijk geluid voortbrengt, is dat geen plezier om op te spelen. Het kan zelfs weerzin tegen het spelen c.q. oefenen oproepen. Ik zeg niet dat iedereen een Steinway moet hebben, maar de minste eis die je moet stellen is: goed gestemd en stembaar, alle toetsen moeten het doen, en geen gepiep en gekraak. Wil je er geen groot bedrag aan uitgeven, huur dan een jaar. Maar kopen zou nog wel eens goedkoper kunnen zijn. Bedenk dat de afschrijving van een goede piano zeer laag is. Zou je na een jaar weer verkopen dan is de marktwaarde nauwelijks gedaald.

Mensen waren vaak verbaasd als ik aanbood een keer langs te komen. Men was dat blijkbaar niet gewend. Maar ik heb dan ook nog nooit van collega's vernomen dat ze dit ook doen. Mijn vermoeden is dat de technische basiskennis bij veel pianodocenten gewoon te gering is om ook maar iets zinnigs over een piano te kunnen zeggen. Of men gaat er van uit dat het allemaal wel in orde is. Dat dat in sommige gevallen beslist niet zo is kan ik bevestigen. Zie de paar voorbeelden die ik hieronder beschrijf. Daarbij vernam ik weer tot mijn verbazing dat het vak instrumentkunde op de conservatoria uit bezuiniging zo goed als geschrapt is. Mijns inziens althans op dit punt geen vooruitgang.

Vleugels zijn overigens witte raven. Het komt hoogst zelden voor. Ik ga daarom maar uit van de piano. De meeste kenmerken zijn trouwens zowel op de piano als de vleugel van toepassing.

De belangrijkste punten waar ik naar kijk zijn:

Staat er eigenlijk wel een piano?
Ik kwam eens bij een familie thuis en trof daar een computer keyboardje aan van een paar octaven breed met van die minitoetsjes. Daarvan heb ik gezegd dat dat helemaal niets met een piano en pianospelen te maken had en dat er op korte termijn een bruikbaar instrument moest staan. Binnen korte tijd stond er een prima akoestische piano..... Het hoeft dus geen onwil te zijn. Als er werkelijk geen benul is van wat een piano en pianospelen eigenlijk is gebeuren deze dingen.

De digitale piano
Soms staat er een digitale (elektronische) piano.  Maar dat is een verhaal apart. Klik hier.

De plaats van de piano
Meestal staat de piano in de huiskamer. Maar ook op onverwachte plaatsen zoals in een hal. Jaren geleden vroeg iemand mij om voor advies eens naar een piano te kijken. Toen ik aankwam (het was midden in de winter en het had gesneeuwd) stond de piano buiten voor het huis met een mooi laagje sneeuw erop. Ik heb toen maar gauw de benen genomen.

Zet de piano niet op een plek waar het gauw tocht. De piano ontstemt dan sneller. Zijn er meerdere bewoners en speelt er maar één kijk dan eens of de piano niet ergens anders kan staan. Als dat verhuis technisch kan is het prettiger voor iedereen. En er is minder afleiding door radio, televisie enz.

Vrijwel altijd speelt bij muziekinstrumenten geluidsoverlast een rol. Maar een piano qua geluid isoleren van de buitenwereld is bijna niet te doen. De meest afdoende oplossing is een ingebouwde studio (een soort doos in de ruimte die los staat van de wanden) Een oplossing die al gauw in de duizenden euro's loopt. Goedkoper is het om goede afspraken te maken met de buren en onder de poten stukjes machinerubber te leggen. Dezelfde die ook voor bijvoorbeeld wasmachines worden gebruikt.
Ooit kwam ik eens kijken bij een prima piano die naar mijn mening véél te dof klonk. Tot ik erachter kwam dat ze een paar wollen dekens achter de piano hadden gehangen om de buren geen overlast te bezorgen. Een iets té rigoureuze oplossing.

Merk en leeftijd
Een keur van merken passeert altijd de revue. Er bestaan boeken met nummerlijsten waaruit je kan afleiden in welk jaar een piano is gebouwd. Maar die zijn kostbaar en overbodig voor het opzoeken van maar een enkele piano. Beter kunt u de volgende mogelijkheden uitproberen.
Hoewel het minder wordt kom je af en toe nog wel eens een bovendemper tegen (de naam zegt het al: de dempers zitten bóven de hamers) De exemplaren die ik tegenkwam waren meestal slecht. Maar een enkele keer zijn er ook goed functionerende piano's bij. Ibach bijvoorbeeld heeft tot in de jaren twintig van de vorige eeuw kwalitatief goede bovendempers gemaakt. U moet het begrip pianoleeftijd relateren aan de mensenleeftijd. Een piano van 20 jaar is dus nog jong.
De stemming
Bij een bezoekje kan men doodleuk melden dat de piano al enkele jaren niet meer is gestemd. Een enkele keer valt het nog mee ook. Maar meestal valt het niet mee en is de piano tenenkrommend vals. Bij controle met de stemvork blijkt de piano dan vaak ook nog op een te lage stemming te staan. Een piano wordt van de fabriek uit op een bepaalde toonhoogte afgeleverd (A' = 440 Hertz) en dat bepaalt mede de optimale klank van het instrument. Maar er zijn meer consequenties. Het kan incidenteel voorkomen dat de leerling een vorm van absoluut gehoor heeft (het vermogen om toonhoogtes zonder vergelijking met andere tonen te herkennen) Dan klinkt de piano thuis als de norm terwijl de piano op de les "anders" klinkt. Ik maakte ook regelmatig mee dat men thuis probeert samen te spelen met een zusje, broertje of vriendje dat viool, blokfluit etc. speelt. Maar......de piano staat te laag. Een niet te onderschatten probleem. Kinderen willen immers graag wat samen doen. Klinkt het vals dan gaat de lol er gauw af. En bijstemmen van melodie-instrumenten levert praktische problemen op: de violist kan nog niet stemmen, de dwarsfluit valt bij lager stemmen bijna uit elkaar etc.
Twee keer per jaar stemmen is eigenlijk het uiterste minimum voor het goed op toon houden van een piano.
Bij oudere piano's waarschuwde ik wel dat optrekken naar de juiste stemming gevaarlijk kan zijn voor het stemblok. Piano's van meer dan ± 60 jaar oud hebben vaak nog een massief stemblok in plaats van een gelaagd. Die zijn kwetsbaarder voor grote spanningsveranderingen. Op onlinetuningfork kunt u een stemvork van 440 Hz aanklikken en zo controleren of de piano op toon staat. Controleer met de A die rechts van de middelste C zit.

Mensen hebben wel eens de klok horen luiden over een zangbodem en dat daar gevaarlijke scheuren in kunnen zitten. Dat scheuren in een stemblok veel erger zijn en het instrument volledig onbruikbaar kunnen maken weet men niet.

De hydroceel - een belangrijke accessoire
In alle piano's hoort een hydroceel te zitten. Dit is een staaf met een vocht-absorberende stof. Verkrijgbaar voor ± € 50,- bij de pianohandel. Een vulzak en ophangbeugeltjes worden bijgeleverd. Hij gaat jaren mee en kan uiterst onaangename mankementen voorkomen. Simpel gezegd: hout dat uitdroogt, gaat barsten. Met name wat oudere piano's (z.b.) kunnen bij sterke uitdroging te maken krijgen met scheuren in het stemblok. Meestal is dat het einde van het pianoleven. Maar bij alle piano's kan het mechaniek ook kuren gaan vertonen bij uitdrogen zoals slecht en onregelmatig spelen, vervelende aanslag, bijgeluiden.
De hydroceel overigens niet trouw iedere week bijvullen. Het is alleen nodig in droge perioden. En hij werkt ook omgekeerd. Zou je in de zomer een tijd extreem vochtig weer hebben dan zet je hem buiten in de zon en hij geeft overtollig vocht weer aan de buitenlucht af.
En die pot met een opgerolde krant die je soms onderin ziet staan? Weggooien en een hydroceel kopen!
Er bestaan tegenwoordig ook installaties die ingebouwd kunnen worden en automatisch de vochtigheidsgraad op peil houden. Kijk op www.pianolifesaver.com De pianohandelaar kan deze apparaten leveren en inbouwen.

De dempers en het pedaal
Wie de bovenklep van de piano open doet ziet onder de hamers blokjes vilt zitten. Dat zijn de de dempers die de toon na de aanslag afdempen. Intrappen van het pedaal zorgt ervoor dat de dempers de snaren niet bereiken zodat ze door kunnen klinken.
Het is al enkele keren gebeurt dat ik piano's tegenkwam waar de dempers niet of niet allemaal van de snaren afkwamen als je het pedaal intrapte. Dat kwam zelfs voor bij piano's die regelmatig gestemd werden. De stemmer móet dat gezien hebben maar blijkbaar neemt niet iedereen de moeite het pedaal even bij te stellen. Het is een kwarweitje van een paar minuten dat u ook zelf kan doen. Verwijder het onderste paneel van de piano en verdraai de stelschroef van het pedaal zoveel tot alle dempers afkomen als je het pedaal tot ongeveer halverwege intrapt.
Soms is het hele dempergebeuren zodanig ontregeld en/of zijn de dempers zo versleten dat nieuwe dempers laten monteren noodzakelijk is.

De hamer
De hamer is een cruciaal onderdeel van het mechaniek. Deze maakt uiteindelijk het contact met de snaar en speelt een belangrijke rol in de klankvorming. Als je van boven op de hamer kijkt kan je zien in hoeverre de hamers zijn ingesleten. Is dat meer dan enkele millimeters dan is een keer schuren wenselijk. Niet zelf gaan doen want het is vakwerk!
Beweeg ook eens voorzichtig de hamer van links naar rechts. Als u speling voelt is de zogenaamde verkerning van de hamer (de as waar de hamer om draait) aan vervanging toe. Soms zit ook de hamer zelf los aan de steel. De technicus kan hem weer met houtlijm vastzetten. Dit kunt u overigens alleen direct waarnemen bij piano's. Bij vleugels moet het hele mechaniek worden uitgebouwd en dat zou ik voor amateurs niet aanbevelen.

Toetsenbord
Een toetsenbord kan er soms allerberoerdst uitzien. Vies geel uitgeslagen is nog het minste. Maar als er bij verschillende toetsen stukjes uit de voorkant zijn geslagen is het wenselijk het toetsbeleg van die toetsen te vervangen. Je haalt je vingers er aan open.
Maak toetsen niet schoon met spiritus of iets dergelijks. Ook niet verdund. Dat tast het toetsbeleg aan. Een vochtige (viscose) doek is voldoende. Laat overigens de klep van piano's met ivoren toetsen altijd open staan. Dan vergeelt het ivoor niet. Die olifant liep ook altijd buiten.

Onder de toetsen en verder
Een trucje om te weten te komen of er veel op een piano is gespeeld: pak de voorkant van de toets beet en beweeg hem heen en weer. Bij een tikkend geluid is de voering van toets versleten.
Stof, spinnenwebben, rommel etc. zit er vaak in ruime mate in de piano. Vooral onderin en in het mechaniek. Als het laatste erg vervuild is laat de stemmer het dan schoonmaken. Als amateur maak je gauw iets stuk. Een pianomechaniek bestaat uit ongeveer 6000 onderdelen en die heb je allemaal nodig.

De pianobank
Een gewone vierpotige pianobank waarvan de zitting in hoogte verstelbaar is voldoet het best. In ieder geval géén gewone stoel. Die is vrijwel altijd te laag. En die romantische driepootkruk gaat op den duur altijd wiebelen. Vanaf ± € 150,- heeft u al een bruikbare pianobank.

Wat kost het allemaal?
Het is niet onmogelijk dat u op Marktplaats, bij de plaatselijke kringloopwinkel of via het prikbord van de supermarkt een fantastische piano op de kop tikt. Maar het tegendeel is óók heel goed mogelijk. De meeste particuliere aanbieders hebben geen notie van de werkelijke waarde van het instrument dat ze aanbieden. Weet u er niets van neem dan altijd iemand mee die er verstand van heeft of ga naar een bonafide pianohandelaar. Op www.npmb.nl staat een niets verhullend verhaal over tweedehands piano's. Ook op www.vvpn.nl staat een zeer informatief verhaal over aankoop van piano's.
Een handelaar hoort inclusief transport te leveren maar bij particuliere aankoop krijgt u te maken met transportkosten. Van begane grond naar begane grond moet u rekenen op € 200,- à € 300,- Bij transport naar een verdieping lopen de kosten op want dan moet de takelwagen komen. Vraag bij verschillende transporteurs een offerte. De prijzen kunnen soms zeer uiteenlopen.
Voor de kosten van reparatiewerk kunt u een offerte vragen bij een piano-technicus. Een stemmer is namelijk niet in alle gevallen technicus. Hoewel hij eenvoudige reparaties ter plaatse kan uitvoeren zal hij voor grote revisies een werkplaats moeten hebben en die heeft niet iedereen. Gemiddeld moet u bij aankoop van een piano via een particulier denken aan € 400,- tot € 500,- extra kosten voor het optimaal laten functioneren van het instrument. Los van het aanschaffen van een hydroceel en/of pianobank. Een instrument dat aangekocht is via een bonafide handelaar behoort uiteraard in speelklare staat te verkeren. U mag niet thuis tot de ontdekking komen dat er nog van alles aan moet gebeuren.
Via pianohandelaren kunt u aan adressen komen. De website www.vvpn.nl geeft adressen van gediplomeerde technici.
Een kwaliteitspiano- of vleugel gaat bij goed onderhoud een mensenleeftijd of langer mee. Revisiewerk zoals dempers vervangen, verkernen, invoeren enz. is bij normaal gebruik maar zelden nodig. In dat licht bezien zijn de onderhouds- en afschrijvingskosten per jaar zeer laag.

Pagina's op deze website met meer informatie over piano's zijn:
digitale piano
pianolessen
publicaties
linken pagina

Andere websites met nuttige informatie:
www.tipbook.com
www.vvpn.nl
www.npmb.nl

home